Azərbaycanca

						
Ssenaridə ideya nə deməkdir? Ssenari üçün ideya necə yazılmalıdır?

Bütün bu sullara cavab axtarırsınızsa o zaman bu məqaləni diqqətlə oxuyun. Ssenaridə ideyanın mövcud olması ən vacib elementlərdən biridir. Ssenari konkret ideya üzərində qurulduqda artıq ssenarist ssenarini yazarkən fikrini toparlayaraq konkret ideya üzərində haradan başlayıb harada yekunlaşdıracağını əvvəlcədən bilir və tamaşaçıların diqqətini istədiyi yerə yönəldir, lakin ideya olmadan ssenarist ssenarini yazmağa başlayarkən fikrini toparlaya bilmir və ssenarini nə cür başlayıb nə cür bitirəcəyini əvvəlcədən bilmir, ssenarini yazdıqca növbəti səhnələri təsadüf nəticəsində fikirləşib tapır və belə olan halda ssenarist özü öz ssenarisinin nə cür qurtaracağını bilmədiyi üçün tamaşaçıların diqqətini də hara yönəldəcəyini bilmir. Ssenarist öz ssenarisində həmişə tamaşaçıdan bir ağıl üstün düşünməlidir ki, tamaşaçını hər bir an təəcübləndirə, həyəcanlandıra, güldürə, qorxuza və ya sair hissləri yaşada bilsin. Ssenarist ssenari boyu tamaşaçılar üçün gözlənilməz tələlər qurmalıdır, yəni ki, tamaşaçı kinoya baxan zaman ssenaristin fikirlərini əvvəlcədən bilməməli və hər irəliləyən səhnədə onu hansı hislər bürüyəcəyini ağlından belə keçirməməlidir. Bunun üçün isə ssenarist əvvəlcədən hazırlıqlı olmalıdır, yəni əvvəlcədən konkret ideyası olmalıdır ki, ssenarini də həmin ideya üzərində formalaşdırsın. Ssenaridə ideyanın nə olduğunu daha dəqiq izah etmək üçün müxtəlif misallar çəkmək olar, məsələn bir həbsxanadan qaçmaq istəyən məhbus qaçmaq üçün əvvəlcədən heç kəsin daha öncə ağlına gəlməyən üsul, yəni ideya fikirləşir, daha sonra isə həmin ideya əsasında qaçış planını cızma-qara edir, qaçış planı nə cür olursa-olsun yekunda hər şey ideyanın məqsədinə gəlib çatır. Ssenarist də ssenari yazan zaman tamaşaçıların marağını qazanmaq üçün əvvəlcədən heç kəsin ağlına gəlməyən orijinal ideya fikirləşir və həmin ideya əsasında isə ssenarisini tamamlayır. İdeyanın nə olduğunu dərk etmək üçün müəllifin mütləq yaradıcılıq istedadı olmalıdır. Bəzən ssenarist hansı mövzuda və hansı istiqamətdə ssenari yazacağını bilmir, bunun üçün çox fikirləşib götür-qoy edir, sonda isə çıxış yolunu kitab oxuyaraq biliyini artırmaqda görür. Ancaq bilik artırmaqla bədii yaradıcılıq keyfiyyətləri insanda artmır, əgər bir ssenarist ideyanın nə olduğunu başa düşə bilmirsə və ssenarilərini yalnız biliyi və dünya görüşünə əsaslanaraq yazırsa, ssenari artıq yaradıcılıqdan daha çox elm sahəsinə yaxın olur. Bəddi film üçün yazılan ssenari bədii yaradıcılığa əsaslanmalı, sənədli film ssenarisi isə elmi və sair xüsusi biliklərə əsaslanmalıdır. Bir sözlə desək ssenarist bədii film üçün ssenari yazarkən nə düşündüyünü yox, nə hiss etdiyini yazmalıdır. Ssenarist peşəsi bəddi yaradıcılıq sahəsinə aid olduğundan ssenaristlər bəddi təfəkkürünə və yaradıcılıq istedadına üstünlük verməlidir, bəzi ssenaristlər öz peşəsinin hansı sahəyə aid olduğunu qarışdırırlar. Belə ki, istedadı olmayan ssenarist mükəmməl biliyə və dünya görüşünə malik olmaqla, gecə-gündüz kinolara baxmaqla və kitab oxumaqla mükəmməl ssenari yaza biləcəyini güman edir, lakin bu tam yalnış fikirdir, ssenarist peşəsi elm yox, bədii yaradıcılıq sahəsinə aid olduğu üçün ssenarist üçün ən vacib xüsusiyyətlərdən biri bədii yaradıcılıq və ilahi vergidir. Bədii yaradıcılıq hisslərinə malik olmayan şəxs biliyindən və dünya görüşündən asılı olmayaraq bəddi mövzuda keyfiyyətli və təsirli ssenari yaza bilməz. Ssenarinin ideyası çox hallarda bir cümlədən ibarət olur və bir cümlə ilə ssenarinin ideyası ifadə oluna bilər.

Yuxarıda göstərilənlərə misal olaraq 1997-ci ildə İran İslam Respublikası istehsalı olan “Cənnətin uşaqları (The children of heaven)” bədii filminin ideyasını göstərmək olar. Filmin orijinal ideyası ondan ibarətdir ki, ayaqqabısı olmayan kasıb bir məktləbli uşaq yarışmada birinci yeri tutmaq əvəzinə qəsdən ikinci yeri tutmaq istəyir, çünki birinci yerin sahibinə kubok verilir, ikinci yerin sahibinə isə təzə ayaqqabı verilir. Artıq bu ideya özü bədii yaradıcılıq istedadına malik olan ssenaristləri bu ideya əsasında ssenari yazmağa ruhlandırır, həmin ideya müəllifinin artıq daxildən hisslərinin nə cür üsyan etməsini görmək olur, bu cür ideya müəllifinin də uğurlu ssenari yazacağı şübhə doğurmur.
Bununla da mükəmməl ideya əsasında Məcid Məcidi tərəfindən yaradılmış “Cənnətin uşaqları” filmi 1999-cu ildə “Oskar” Kino mükafatlandırılmasında ən yaxşı xarici film mükafatına namizəd olmuşdur.